تفکر مراقبتی | نقشی بنیادین در آموزش فلسفه برای کودکان

تفکر مراقبتی یکی از ابعاد مهم و کاربردی در فرآیند آموزش فلسفه برای کودکان است که در راستای پرورش مهارت‌های فکری، اخلاقی و اجتماعی نقش اساسی ایفا می‌کند.

این نوع تفکر از منظر متیو لیپمن، بنیان‌گذار فلسفه برای کودکان، نه تنها به‌عنوان یک مهارت شناختی بلکه به‌عنوان یک نگرش اخلاقی به دنیای اطراف خود در نظر گرفته می‌شود.

تفکر مراقبتی، که بر ارج نهادن به انسان‌ها، احساسات و محیط زیست تأکید دارد، به عنوان یکی از ارکان مهم برای پرورش تفکر انتقادی و خلاق در کودکان شناخته می‌شود.

مفهوم تفکر مراقبتی

تفکر مراقبتی، به‌طور کلی، به معنای توجه و دغدغه به ارزش‌ها، احساسات، و نیازهای دیگران است.

این نوع تفکر نه تنها در سطح شناختی بلکه در سطوح اخلاقی و اجتماعی نیز برای رشد و بالندگی فردی و جمعی اهمیت دارد.

متیو لیپمن تفکر مراقبتی را به‌عنوان فرآیندی می‌بیند که در آن فرد درک عمیقی از ارزش‌ها، احساسات و باورهای خود و دیگران پیدا می‌کند.

از نظر او، این نوع تفکر باید هم در ذهن و هم در عمل، به‌عنوان یک عمل اخلاقی و مسئولانه در نظر گرفته شود.

تفکر مراقبتی از منظر لیپمن به پنج نوع تقسیم می‌شود که هر یک به جنبه‌های مختلف این فرآیند اشاره دارند:

تفکر قدردان (Appreciative Thinking):

این نوع تفکر بر ارزش‌گذاری و قدردانی از آنچه که داریم و به آن اهمیت می‌دهیم، تأکید دارد. این نوع تفکر به فرد کمک می‌کند تا ارتباطات میان چیزها را درک کرده و نسبت به آنچه که در زندگی برایش مهم است، شکرگزار باشد.

تفکر عاطفی (Affective Thinking):

در این نوع تفکر، عواطف فرد بخشی از استدلال‌های او می‌شود. به عبارت دیگر، احساسات و هیجانات فرد نقش مهمی در قضاوت‌های اخلاقی و شناختی ایفا می‌کنند.

تفکر فعال (Active Thinking):

این نوع تفکر به عمل و اقدام می‌پردازد. فرد با استفاده از این نوع تفکر به‌طور فعال در جهت بهبود وضعیت‌ها و شرایط زندگی خود و دیگران تلاش می‌کند. این می‌تواند شامل اقدامات محافظتی و مراقبتی در برابر آسیب‌ها و مشکلات باشد.

تفکر هنجاری (Normative Thinking):

تفکر هنجاری به تفکر درباره‌ی «بایدها» اشاره دارد. این نوع تفکر از فرد می‌خواهد که نه تنها به وضعیت موجود توجه کند بلکه به آنچه که باید باشد، بیندیشد و آن را در نظر گیرد.

تفکر همدلانه (Empathic Thinking):

در این نوع تفکر، فرد خود را در موقعیت دیگران قرار می‌دهد و تلاش می‌کند احساسات و دیدگاه‌های آن‌ها را تجربه کند. این نوع تفکر به فرد کمک می‌کند تا دیگران را درک کند و با آن‌ها همدلی داشته باشد.

ضرورت تفکر مراقبتی در آموزش فلسفه برای کودکان

در دنیای امروز، با توجه به پیچیدگی‌های روابط انسانی و اجتماعی، پرورش تفکر مراقبتی در کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

تفکر مراقبتی به کودکان کمک می‌کند تا نسبت به ارزش‌ها و احساسات دیگران حساس شوند و درک عمیق‌تری از خود و جامعه پیدا کنند.

این نوع تفکر نه تنها بر رشد فکری آن‌ها تأثیرگذار است، بلکه به پرورش اخلاق، همدلی و مسئولیت اجتماعی در آنان کمک می‌کند.

یکی از اهداف اصلی آموزش فلسفه برای کودکان، فراهم آوردن بستری است که در آن کودکان بتوانند درباره مفاهیم اخلاقی و اجتماعی تفکر کنند.

تفکر مراقبتی، با تأکید بر احترام به دیگران و اهمیت ارتباطات انسانی، می‌تواند به کودکان کمک کند تا در مواجهه با مسائل اجتماعی و اخلاقی به‌طور عمیق‌تری فکر کنند و تصمیمات بهتری بگیرند.

تفکر مراقبتی در کنار تفکر انتقادی و خلاق، یک مسیر جامع برای رشد قدرت تحلیل فکری کودک فراهم می‌کند.

به‌ویژه در کلاس‌های فلسفه برای کودکان، این نوع تفکر می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای مواجهه با مسائل پیچیده و اخلاقی عمل کند و کودکان را تشویق کند که به‌جای پذیرش ساده حقایق، آن‌ها را با دقت تحلیل کنند و از آن‌ها برای بهبود شرایط خود و دیگران بهره‌برداری کنند.

تأثیر تفکر مراقبتی بر رشد شخصیت کودکان

پرورش تفکر مراقبتی در کودکان تأثیرات قابل توجهی در رشد شخصیت آن‌ها دارد. این نوع تفکر، با تأکید بر همدلی و درک عمیق دیگران، باعث می‌شود که کودکان در روابط اجتماعی خود موفق‌تر عمل کنند و به شهروندانی مسئول و اخلاق‌مدار تبدیل شوند.

به‌علاوه، این تفکر به آن‌ها کمک می‌کند تا درک بهتری از وضعیت‌های مختلف اجتماعی و انسانی پیدا کنند و نسبت به تغییرات در جامعه حساس و آگاه باشند.

با توسعه تفکر مراقبتی، کودکان قادر خواهند بود در موقعیت‌های مختلف زندگی خود، نه تنها به تحلیل منطقی مسائل بپردازند بلکه به شیوه‌ای اخلاقی و همدلانه به آن‌ها نگاه کنند.

این مهارت‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا در آینده به افراد مؤثر و مثبت در جامعه تبدیل شوند که نه تنها در حل مسائل فردی بلکه در بهبود شرایط اجتماعی نیز نقش داشته باشند.

در واقع تفکر مراقبتی در آموزش به کودکان به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای پرورش فکری، اخلاقی و اجتماعی دانش‌آموزان عمل می‌کند.

این نوع تفکر با تأکید بر ارزش‌ها، عواطف، همدلی و مسئولیت اجتماعی، به کودکان کمک می‌کند تا درک بهتری از خود و دیگران پیدا کنند و در راستای بهبود وضعیت‌های اجتماعی و انسانی گام بردارند.

بنابراین، گنجاندن تفکر مراقبتی در برنامه‌های آموزشی فلسفه برای کودکان نه تنها به رشد فکری و عقلانی آن‌ها کمک می‌کند بلکه به ایجاد جامعه‌ای اخلاقی و همدل نیز منجر می‌شود.

منبع

Lipman, M. (2003). Thinking in Education. Cambridge University Press.